एक वर्ष यता डुबेर मृत्यु हुने घटना ह्वात्तै बढेको छ । सामाजिक संरचनाको स्वरुपले पनि यस्ता घटनाहरू भइरहेका छन् । गाउँघरतिर बच्चा डुब्ने घटना धेरै भइरहेका छन् । गाउँका मानिस अझै पनि के बुझिरहेका छन् भने तिनीहरू वरिपरिका मान्छेहरू सहयोगी छन् । बच्चाहरू खेल्न छाडिदिए पनि ती सुरक्षित नै रहन्छन् । केही भए वरिपरिका मान्छेले बचाइदिन्छन् भन्ने विश्वास अझै छ । यही सोचेर अभिभावक ढुक्क भएर काममा जान्छन् । बच्चाको राम्रो हेरचाह नगर्नुको एउटा कारण यो पनि हो ।
गाउँघरको बनावट नै यस्तो हुन्छ कि घर नजिकै पोखरी, तलाउ र नदी हुन्छ । नदी, तलाउ, पोखरी छेउमा घर भएपछि त्यो पूर्ण रूपमा सुरक्षित त हुँदैन । अर्काे कुरा बच्चाको मस्तिष्कमा यसको जोखिमबारे कुनै ज्ञान हुँदैन ।
गाउँघरको अवस्था हेर्ने हो भने पुरुष मान्छे काम गर्न बाहिर जान्छन् । महिलाहरू खेतीपातीको काममा बाहिर नै हुन्छन् । बुहारी भएर आएकाहरू घरमा हुन्छन् । यिनीहरू घरको काम गर्छन् । घरबाहिर निस्किनै पाइरहेका हुँदैनन् । जसका कारण बच्चा उत्साहित भएर खेलिरहेका हुन्छन् । बच्चा खेलिरहेको ठाउँमा अभिभावक हुँदैनन् । त्यही भएर खेल्दाखेल्दै कतिपय बच्चा डुब्छन् ।
गाउँघरमा टोलपिच्छे पोखरी छन् । केही गाउँमा पोखरीसँगै नहर, तलाउ, नदी पनि छन् । ती जलाशयहरूको गहिराइ कति हुन्छ भन्ने कुरा पनि थाहा हुँदैन । जलाशयमा बच्चा डुबेपछि यस्तो कुनै संयन्त्र देखेको छैन जसले उसको चाँडो उद्धार गरोस् ।
बच्चा स्वभावैले चञ्चल हुन्छन् । बदमासी गर्छन् । त्यसलाई अभिभावकले व्यवस्थापन गर्न सक्दैनन् । पानीले मानवको दुई कुरालाई एट्याक गर्छ । एउटा मानसिक र अर्काे शारीरिक । गाउँमा पानीमा गएर पौडिने कुरा दिमागमा आइरहन्छ ।
अर्काे पानीमा गएपछि गर्मीबाट बच्न सकिन्छ भन्ने अनुभूति हुन्छ । यी दुवै कारणले गाउँमा मानिस पानीमा बढी पस्ने गर्छन् । अन्य उमेरका भन्दा बढी बच्चाहरू पानीमा जान रुचाउँछन् । तर उनीहरू पौडी खेल्न सक्दैनन् अनि जोखिममा पर्छन् ।
बच्चाको होइन, जलाशयको व्यवस्थापन गरौं
बच्चाहरू डुबिरहेको घटनामा अभिभावकले नै चासो राख्नुपर्छ । बच्चालाई दोष दिएर हुन्न । घरको छेउमा रहेको पोखरी, नदीनाला कति सुरक्षित छन् भन्ने यकिन गर्नुपर्छ । धेरै असुरक्षित छन् भने त्यसलाई व्यवस्थापन गर्नुपर्छ । गहिरो छ भने व्यवस्थापन गर्न ठोस योजना बनाएर काम अघि बढाउनुपर्छ । बच्चाको व्यवस्थापन हामी गर्न सक्दैनौं, किनभने बच्चाको स्वभाव नै त्यस्तै हुन्छ । उसमा परिपक्वता आउने उमेर नभएसम्म त्यसलाई रोक्न सकिन्न ।
अर्काे कुरा पूर्ण रूपमा रोक्नलाई जनचेतना अभियान पनि चलाउनुपर्छ । अहिले जनचेतना शब्दकै दुरुपयोग भइरहेको छ । जनचेतना शब्द एकदमै मीठो हो । तर, जनचेतना अभियान संचालन गर्ने भन्ने व्यक्तिले स्थानीयको भावना बुझेकै हुँदैनन् । त्यो अभियानबाट मान्छे कति लाभान्वित भएको छ ? प्रभाव के परेको छ ? त्यसको विश्लेषण गर्नुपर्छ । मधेशमा डुबेर हुने मृत्युमा अहिलेसम्म यसको विश्लेषण भएकै छैन ।
पोखरी, नदीनालामा मात्रै नभई अहिले त सडकमै भएको खाल्डामा जमेको पानीमा पनि बच्चाहरूको डुबेर मृत्यु भइरहेको छ । यो विडम्बना हो र, हामी सबै यसमा दोषी छौं । खाल्डो हुन नदिन स्थानीय जनप्रतिनिधिको पनि जिम्मेवारी हो । खाल्डो किन भएको छ ? किन पुरिएको छैन ? त्यसतर्फ स्थानीय सरकारले पनि चासो राख्नुपर्छ ।
हाम्रो सामाजिक पक्ष कस्तो छ भने खाल्डो छ भने पनि हामी कसले बनायो, किन बनायो भनेर चासो राख्दैनौं । नागरिक समाजले यसमा जिम्मेवारी नै निर्वाह गरिरहेको छैन । समाजले जनप्रतिनिधिलाई घचघच्याउनुपर्छ र प्रशासनले पनि यसमा सहयोग गर्नु जरूरी छ । कसैले खाल्डो खनेर काम सकिएपछि पुरेन भने कानून प्रयोग गरेर भए पनि खाल्डो पुर्न लगाउनुपर्छ ।
राज्यलाई जगाउने काम हामी सबैको हो । राज्यले त्यत्तिकै कुनै काम गर्दैन । राज्यलाई सूचना नदिएसम्म, जानकारी नगराएसम्म र दबाब नदिएसम्म उसले यस्ता कुरामा ध्यानै दिंदैन ।
डुबेर मृत्यु भइरहेका घटनाले जनप्रतिनिधि र नागरिक समाजको मनमा कहिल्यै पनि यो कुरा आएन कि यसले हाम्रो समाजलाई खतरातर्फ धकेलिरहेको छ । डुबेर बालबालिकाको मृत्यु जस्तो यत्रो मानवीय क्षतिमा कोही पनि गम्भीर छैन । घटना भएपछि प्रशासन आउँछ एक पटक स्थलगत निरीक्षण गर्छ र रिपोर्ट बनाएर जान्छ । यसलाई त प्रकोपको नाम दिएर समयमै उपचार गर्नु जरूरी छ ।
यसमा सक्रियता देखाउनु सरकारसँगै नागरिकको पनि दायित्व हो । घटना भइरहेको छ हामी टुलुटुल हेरिरहेका छौं । हेर्छाैं पचाइहाल्छौं । पीडित बाहेक अरूलाई खासै छोइरहेको छैन यस्ता घटनाले ।
यसको नियन्त्रणमा सरकारको धेरै जिम्मेवारी हुन्छ । अहिले मुलुकमा राजनीतिक अवस्था यस्तो छ कि हाम्रा जनप्रतिनिधिले संसदमा आवाज त उठाउँछन् तर सुन्ने कोही छैन ।
नागरिक समाज, युवावर्ग, प्रशासन, सम्बन्धित निकाय जनप्रतिनिधि मिलेर छलफल गरेर ठोस रूपमा पाइला नबढाएसम्म सरकारले पनि केही गर्नेवाला छैन । हामी जागेर, आवाज उठाएर, दस्तावेज पठाएपछि र समाधानको बाटो देखाएपछि बल्ल सरकार जाग्छ । त्यो कामै भएको छैन ।
(जनकपुरधामस्थित रारा बहुमुखी क्याम्पसका समाजशास्त्रका प्राध्यापक यादवसँग अनलाइनखबरकर्मी श्रवणकुमार देवले गरेको कुराकानीमा आधारित ।)
यो पनि पढ्नुहोस ‘डुबेर मृत्यु हुने घटना न्यूनीकरण गर्न कानून ल्याउँदैछौं’ 
यो पनि पढ्नुहोस बालबालिकाका लागि काल बन्दै प्रदेश-२ का पोखरीhttps://ift.tt/2YezKdz
प्रतिक्रिया लेख्नुहोस्